زندگی حشره ای

زندگی حشره ای؛ فلسفه ی حشره ای

زندگی حشره‌ای دومین رمان نویسنده‌ی تاثیرگذار و در عین حال جنجالی روس ویکتور پلوین است که در دهه نود میلادی نوشته شده و به انگلیسی برگردانده شده است اما ترجمه‌ی این کتاب به زبان فارسی چند دهه بعد و در سال 1399 رخ داده است. این اثر نه چندان طولانی 237 صفحه دارد که چند صفحه‌ی آخرش به پسگفتاری درباره‌ی نویسنده و کتاب تعلق دارد که خواندنش خالی از لطف نیست. این داستان ماجراهای شخصیت‌هایی را روایت می‌کند که برای یافتن معنایی در زندگی تقلا می‌کنند؛ در این میان برخی از آن‌ها موفق شده و به برداشتی از مفهوم زندگی می‌رسند که هرگز نمی‌توان فهمید تا چه اندازه به حقیقت زندگی شبیه است.

این کتاب در 15 برداشت نوشته شده که هرکدام از سایر کتاب مستقل هستند اما در عین حال طوری با یکدیگر در ارتباط هستند که در کنار هم تصویر و مفهومی کامل ارائه می‌کنند. زینب یونسی کتاب زندگی حشرات را به فارسی ترجمه کرده و این کتاب در تابستان امسال توسط انتشارات نیلوفر به چاپ رسیده است.

زندگی به شیوه‌ی حشرات

احتمالا هرگاه صحبت از موجودی مابین حشره و انسان به میان بیاید ناخودآگاه پای داستان مسخ کافکا به میان کشیده می‌شود. اما بر خلاف داستان کافکا که فردی از شمایل انسانی به شکل حشره در می‌آید در رمان زندگی حشره‌ای فضای داستان از همان ابتدا فضایی بین فضای زندگی انسان‌ها و حشرات است و شخصیت‌های داستان هم ویژگی‌هایی مابین این دو را از خود بروز می‌دهند. بنابراین زندگی حشره‌ای داستان شخصیت‌هایی را روایت می‌کند که چیزی بین حشره و انسان هستند.

در لحظات بسیاری به‌ویژه در شروع کتاب مخاطب در تصویر ذهنی که برای خود ایجاد می‌کند بین شمایل حشره و انسان سرگردان می‌ماند. اما به مرور و با پیشروی در داستان متوجه می‌شوید در این کتاب و به‌طور کل در نگاه ویکتور پلوین واقعیت تنها تصوریست که ما از حقیقت موجود داریم. پس انتظارش را داشته باشید تا این گیجی در تمام طول داستان با شما همراه باشد. شخصیت‌های داستان در بسیاری لحظات به‌گمان خودشان مفهوم زندگی را درک می‌کنند اما درست چند صفحه‌ی بعد، دیگری نظریه‌ی فلسفی تازه‌تری ارائه می‌کند و این مخاطب را در موقعیتی قرار می‌دهد که دائما در تردید باشد. موقعیتی که چندان بی‌ربط با شیوه‌ی زندگی امروز بشر نیست.

داستان کتاب از آنجایی شروع می‌شود که سام، یک پشه‌ی آمریکایی، برای نمونه‌برداری از خون روسی با دو پشه‌ی روسی به نام‌های آرنولد و آرتور همراه می‌شود. در این میان خیلی زود پای حشرات دیگری به داستان کشیده می‌شود. هرکدام از این حشرات داستان خودشان را دارند که با داستان‌های دیگران در ارتباط است. علاوه بر نگاه فلسفی و انتقادآمیزی که در کتاب موج می‌زند، شیوه‌ی روایت داستان‌ها در زندگی حشره‌ای بسیار منحصربه‌فرد و خاص است.

برداشت‌های مختلف کتاب ارتباط ظریف و ویژه‌ای با یکدیگر دارند؛ به طوریکه هرچه به انتهای کتاب نزدیک می‌شویم تصویر واضح‌تری از برداشت‌های قبلی و مفهوم کلی کتاب پیدا می‌کنیم. اگر برای فهمیدن کل داستان چندان عجول نیستید و دوست دارید برای درک پیچیدگی‌ها وقت بگذارید، درک آرام این رمان باعث می‌شود در انتها احساس خوب تلخ و شیرینی را تجربه کنید.

در زندگی حشره‌ای هیچ چیز اتفاقی نیست

در کتاب زندگی حشره‌ای بازی‌های خلاقانه‌ی بسیاری با اسامی افراد و نام مکان‌های مختلف انجام شده است. برای مثال در بسیاری از موارد از اسامی اشعار، نمایش‌ها، افراد و اپراهای گوناگونی به کنایه و یا طنز استفاده شده است. عنوان برداشت‌های کتاب نیز اغلب یادآور اسامی دیگری هستند که هیچ‌کدام بی‌دلیل انتخاب نشده‌اند. به‌عنوان مثال نام برداشت اول جنگل روسی است که نمادی برای شوروی به حساب می‌آید و نام برداشت ششم، جانم فدای سلطان، نیز از اپرای گلینکا برداشت شده است. حتی نام خود کتاب هم که کنایه‌ای از تلاش‌های بی‌ثمر انسان و مقایسه‌ی آن با کوشش‌های بی‌فایده‌ی حشرات است از کتاب دانشمند حشره‌شناس ژان-آنری فابر با همین نام الهام گرفته شده است.

زندگی حشره‌ای ویژگی‌های خاصی هم دارد که ممکن است برای بسیاری از مخاطبان جذابیت کتاب را بیشتر کنند. این کتاب پر از نمادها گوناگون است. هیچ چیز در این کتاب اتفاقی نیست؛ از کالبد حشره‌ای که برای هرکدام از شخصیت‌ها در نظر گرفته شده است تا اسامی، ویژگی‌های فردی و نوع تفکر همگی از پیش تعیین شده هستند. برای پیدا کردن معنی برخی از این نمادها نیاز نیست راه دوری بروید؛ به‌عنوان مثال مگس در این کتاب نمادی از ناپاکی و لجبازی است و این را به‌خوبی از رفتار مادر ناتاشا با او زمانیکه تصمیم می‌گیرد یک مگس باشد می‌توان فهمید.

سوسک سرگین غلتان نیز نماد خدای خورشید است و سرگینی که در تمام عمر می‌غلتاند نماد وابستگی‌ها و علایق مادی است. این گوی سرگین در طول زندگی آنقدر بزرگ می‌شود تا در نهایت به جای آنکه سوسک آن را بغلتاند این سرگین است که سوسک را می‌غلتاند. سر وکله‌ی این گوی سرگین در بسیاری از موقعیت‌های داستان پیدا می‌شود. شناخت نمادهای فراوان دیگری که در کتاب وجود دارند می‌تواند جست‌وجوی هیجان‌انگیزی برای خواننده باشد. اگر در پیدا کردن نمادها چندان قهار نیستید بد نیست بدانید برای این کار پانویس‌های کتاب کمک بسیاری به شما می‌کنند.

انتقادهایی به جامعه‌ی حشره‌ای

به جز نمادهای بسیاری که در کتاب پیدا می‌کنید در زندگی حشره‌ای استعاره‌های بسیاری هم وجود دارد. تعداد بسیاری از این استعاره‌ها به جامعه‌ی روسیه بازمی‌گردند. داستان از نظر زمانی و مکانی در روسیه‌ بین قرن نوزده و بیست قرار دارد. در این کتاب نقدهای اجتماعی بسیاری به جامعه‌ی روسیه وارد می‌شود. شاید اگر با جامعه‌ی روسیه آشنایی زیادی نداشته باشید بخشی از این استعاره‌ها و نقدهای طنازانه را از دست بدهید؛ شاید هم خواندن این کتاب نگاه تازه‌ای از این جامعه بهتان بدهد و ترغیبتان کند تا بیشتر در مورد آن بدانید.

به هرصورت خواندن داستان از جامعه‌ای که چندان نمی‌شناسید ممکن است تجربه‌ای چالش برانگیز و در عین حال جذاب باشد. جدا از این موضوع نقدهای اجتماعی فراوانی در کتاب وجود دارد که می‌توان به راحتی آن را به جوامع غیر روسی هم نسبت داد. انتقادهایی درباره‌ی فساد، رشوه، بروکراسی‌های اداری، نابرابری‌های اقتصادی و مواردی از این دست که امروزه در بسیاری از جوامع وجود دارند. نمونه‌ی بارز چنین انتقاداتی را به‌خوبی می‌توان در برداشت دوازدهم به نام پارادایس پیدا کرد.

حشره یا انسان مسئله این است

یکی دیگر از ویژگی‌های به‌خصوصی که در این کتاب پیدا می‌شود تخیل افسارگسیخته‌ای است که حد و مرز نمی‌شناسد و در کنار شوخی‌های بسیاری که در کتاب وجود دارد آن را خواندنی‌تر می‌کند. کتاب زندگی حشره‌ای قوانین خاص خودش را دارد. در این داستان حد فاصلی میان انسان‌ها و حشرات وجود ندارد. حشرات مانند انسان‌ها زندگی و کار می‌کنند، به تعطیلات می‌روند و در میکده‌ها و رستوران‌ها وقت می‌گذرانند اما در عین حال مانند یک حشره پرواز می‌کنند، نیش می‌زنند و زمین را حفر می‌کنند.

این ترکیب منحصر به فرد از زندگی حشرات و انسان‌ها در بسیاری لحظه‌های داستان مثلا در روابط رمانتیک بین شخصیت‌های داستان به چشم می‌آید و باعث می‌شود این لحظات در عین رمانتیک بودن شکل کمدی به خودشان بگیرند. در بسیاری از موقعیت‌های داستان حتی فاصله‌ی چندانی بین تخیل و واقعیت وجود ندارد و خیلی مواقع مرزهای بین طنز و جدیت از بین می‌روند و این خود به‌نوعی بر جذابیت‌های داستان می‌افزاید.

نیم نگاهی به نویسنده ی زندگی حشره ای

زندگی حشره‌ای دومین رمان ویکتور پلوین است. او به‌عنوان یکی از موثرترین و در عین حال جنجال‌برانگیزترین نویسندگان معاصر روسیه شناخته می‌شود؛ نویسنده‌ای که نقدهای متفاوت و گاها متضادی را برانگیخته و توانسته برای خود اسم و رسمی میان نویسندگان شناخته‌شده‌ی روسیه کسب کند. رمان اول او با نام اومون‌را که در ایران کاملا شناخته شده است به هجو و شوخی درباره‌ی صنعت فضانوری روسیه می‌پردازد. این رمان برای پلوین شهرت و محبوبیت بسیاری به همراه داشت و او را نامزد جایزه‌ی ادبی بوکر کرد. زندگی حشره‌ای دومین رمان این نویسنده‌ی جریان‌ساز است. طنز ویژه‌ی پلوین و نگاه نقادانه‌اش به جامعه‌ی روسی در این کتاب نیز کاملا مشهود است.

ترجمه‌ی این کتاب برعهده‌ی زینب یونسی بوده است. از آنجاییکه زینب یونسی مترجم زبان روسی به فارسی است از زبان واسطه‌ای برای ترجمه‌ی کتاب زندگی حشره‌ای استفاده نکرده و این خود می‌تواند نکته‌ی مثبتی در ترجمه‌ی این کتاب باشد؛ چراکه او شناخت بسیار خوبی از فرهنگ و تاریخ روسیه دارد.

زینب یونسی آثار دیگری از نویسندگان روسی را نیز به فارسی ترجمه کرده است که از میان آن‌ها می‌توان به آثاری چون استالین خوب اثر ویکتور ارافیف و هوانورد اثر یوگنی وادالازکین اشاره کرد. به‌علاوه او توانسته برای ترجمه‌ی کتاب زلیخا چشم‌هایش را باز می‌کند اثر گوزل یاخینا جایزه‌ی ابوالحسن نجفی را بدست آورد. همه‌ی این آثار توسط انتشارات نیلوفر به چاپ رسیده‌اند. زندگی حشره‌ای آخرین ترجمه‌ی او تا به امروز است که تابستان امسال منتشر شده است.