با کتاب جذاب سفرنامه تاورنیه دوباره ایران را بشناسید

ژان باپتیست تاورنیه جهانگردی بود که شش بار به ایران سفر کرد و در هر سفرش به تمام جزئیات و ویژگی‌‌های ایران توجه کرده است. مجموع سفرها و خاطرات و مشاهدات او درباره ایران، کتاب سفرنامه تاورنیه را تشکیل داده است. تاورنیه در عصر صفویان به ایران سفر کرده بود و در کتابش درباره هر چیزی که به ایران ربط دارد، صحبت ‌‌می‌کند. در سفرنامه تاورنیه راجع به مساحت ایران، گل و گیاه‌‌ها، حیوانات و پرندگان ایران، ارمنیان و زرتشتیان ایران زمین، بیماری‌‌ها و آداب رسوم ایرانیان، و مهمانی‌‌ها و خوراکی‌‌های مردم ایران می‌خوانید.

تاورنیه، جهانگرد قرن هفدهم

تاورنیه در سال 1605 و در پاریس به دنیا آمد و آنطور که خودش در کتاب‌‌هایش نوشته است، میل به سفر کردن از کودکی در او وجود داشته است. تاورنیه در بیست و دو سالگی بیشتر کشورهای اروپایی را دیده بود و تصمیم گرفته بود به قسطنطنیه و فلسطین سفر کند. او در همه سفرهایش به جزئیات شهر و کشور مقصد دقت زیادی ‌‌می‌کند و شهر و ساختمان‌‌ها، شغل‌‌ها، سبک زندگی مردم، پوشاک مردان و زنان، ساختمان سازی و خوراکی‌‌های کشور مقصد را توصیف ‌‌می‌کند.

در سفرنامه تاورنیه از تعریف و تمجید الکی خبری نیست

بیشتر سفرنامه‌‌ها به دلیل تجربه حس متفاوتی که سفرنامه نویس نسبت به مقصد دارد، سرشار از نگاه‌‌های مختلف است. هر سفرنامه نویس کشور مقصد را با توجه به نگاهش می‌بیند و زیبایی‌‌ها و زشتی‌‌ها را هم از دیدگاه خودش توصیف ‌‌می‌کند. تاورنیه برخلاف دیگر سیاحانی که به ایران سفر کردند، الکی از جایی تعریف نمی‌کند. او حتی برخی از زیبایی‌‌های ایران را نمی‌بیند.

در نظر او چهارباغ اصفهان به پای باغ‌‌های فرانسوی و ایتالیایی نمی‌رسد و کاملا معمولی است. چیزی که سفرنامه تاورنیه را خاص ‌‌می‌کند، توصیف او از نوع حکومت کردن و کشورداری حاکمان و پادشاهان ایران است. او در مدت اقامتش در اصفهان به دربار شاه زیاد رفت‌وآمد می‌کرد و می‌توانست نحوه رفتار او را با مردم ببیند.

چرا باید کتاب سفرنامه تاورنیه را بخوانیم؟

کتاب سفرنامه تاورنیه ایران و ایرانی را با نگاه متفاوتی توصیف ‌‌می‌کند. در این کتاب خبری از تمجیدها و توصیف‌‌های شاعرانه و احساساتی نیست. بلکه ایران و ایرانی با با نگاه یک جهانگرد تیزبین توصیف شده است. شاید خیلی از اخلاق‌‌ها و آداب رسوم ما برای خودمان عجیب نباشد، اما وقتی همین آداب و رسوم را از نگاه یک شخص خارجی می‌خوانیم، متوجه اشکال‌‌ها و ویژگی‌‌های آن می‌شویم.

نویسندگان زیادی ایران را کشوری با آب و هوای چهار فصل و معماری زیبا توصیف کردند. اما در کتاب سفرنامه تاورنیه چیز دیگری می‌خوانیم و متوجه زشتی‌‌ها و حتی ویژگی‌‌های آب و هوایی بد کشورمان می‌شویم؛ ویژگی‌‌هایی که خیلی به مذاق سیاح فرانسوی خوش نیامده است. سفرنامه تاورنیه یک کتاب تاریخی هم هست و ما را با حال و احوال زندگی مردم، سبک خوراک و پوشش آنها در دوران صفویه آشنا ‌‌می‌کند. به هر حال، قبل از خواندن کتاب سفرنامه تاورنیه این نکته را در نظر داشته باشید که این سفرنامه هم با نگاه ژان باپتیست تاورنیه نوشته شده است. خواه ناخواه نظر و سوگیری او نسبت به زیبایی‌‌ها و زشتی‌‌های ایران در کتاب آورده شده است.

شهر شیراز زیبا نیست

تاورنیه در فصل‌‌های آخر سفرنامه‌اش درباره شیراز ‌‌می‌نویسد و با اینکه فصلی از کتابش را به این شهر اختصاص داده است، اما در نظر او شهر شیراز اصلا زیبا نیست و بیشتر به نیمه خرابه‌ای شبیه است. تاورنیه مدام باغ‌‌های شیراز را با باغ‌‌های فرانسوی مقایسه ‌‌می‌کند و ‌‌می‌گوید «نه در شیراز و نه در اصفهان باغی نیست که تا حدی به باغ‌‌های زیبای اطراف پاریس و عمارت‌‌های ییلاقی دلپذیر آن برابری کند.»

اصفهان نصف جهان نیست

همه می‌دانیم که درباره اصفهان و زیبایی‌‌های آن چیزهای زیادی نوشتند. اما اینطور که به نظر می‌رسد، اصفهان برای تاورنیه در حد روستا است و حتی جمعیت کمی هم دارد. جالب اینجا است که شاردن فرانسوی که چند سال بعد از تاورنیه به ایران سفر کرده است، همچین نظری ندارد. شاردن در سفرنامه‌اش ‌‌می‌نویسد: «اصفهان به اندازه شهر لندن جمعیت دارد.»

اصفهانی که تاورنیه توصیف کرده است، اصلا زیبا نیست و نمای بدی دارد. کوچه‌‌ها تنگ، تاریک و کثیف هستند و شهر پر از زباله است. او باغ هزار جریب اصفهان را با باغ‌‌های فرانسوی مقایسه ‌‌می‌کند و معتقد است که اگر ایرانیان باغ ورسای و قصرهای سلطنتی اروپایی‌‌ها را می‌دیدند، دیگر به باغ هزار جریب اهمیتی نمی‌دادند.  

آشپزی ایرانیان خوب نیست

تاورنیه درباره آشپزی ایرانی‌‌ها هم نظر خوشایندی ندارد. او معتقد است که غذاهایی که ایرانیان طبخ می‌کنند به ذائقه کسانی که به دنبال غذای خوب هستند، خوش نمی‌آید. به عقیده او، ایرانی‌‌ها نمی‌توانند غذای خوشمزه‌ای با گوشت درست کنند و گوشت را فقط برای رفع گرسنگی می‌خورند و نه طعم دلپذیر آن. او در همین بخش به عادت قلیان کشیدن بیش از حد ایرانی‌‌ها اشاره ‌‌می‌کند و ‌‌می‌گوید آنها دو سوم درآمدشان را خرج تنباکو و قلیان کشیدن می‌کردند.

معماری و ساختمان ایران در سفرنامه تاورنیه

تاورنیه در سفرنامه‌اش بیشتر به جنس ساختمان‌‌ها در ایران اشاره ‌‌می‌کند و به نظرش خانه‌‌های ایرانی از بیرون زیبا نیستند، ولی از درون تمیز و آراسته هستند. او در این بخش به نقوش گل و مرغ و شیشه‌‌های رنگی در خانه‌‌های ایرانی هم اشاره ‌‌می‌کند.

فضائل و رذائل اخلاقی ایرانیان در سفرنامه تاورنیه

تاورنیه به دقت تمام آداب و رسوم و اخلاق ایرانیان را موشکافی کرده است. در نشست‌‌ها و برخاست‌‌هایش که با میزبان‌‌ها و ایرانیان مختلف دارد، تقریبا به تمام جزئیات توجه کرده است. او ایرانیان آن زمان را مردمانی تابع دین و علاقه‌مند به آینده می‌داند. تاورنیه رذائل اخلاقی ایرانیان را هم به دقت بررسی کرده است و معتقد بود که «ایرانیان در بیان سخنان رکیک و دشنام مهارت بسیار دارند.» به علاوه در نظر او، ایرانیان پنهان کار و بسیار چاپلوس هستند و دوست دارند هدیه بگیرند و هدیه بدهند.

مذهب ایرانیان در سفرنامه تاورنیه

هر فرد خارجی‌ای که به ایران سفر ‌‌می‌کند، اولین ویژگی بارزی که می‌بیند، دین و مذهب مردم ایران است. چون دین و مراسم‌‌های دینی و مذهبی در دوره‌‌های مختلف تاریخی حضور پررنگی در بین مردم داشته است. بنابراین تعجبی ندارد که تاورنیه هم فصلی از کتابش را به مذهب ایرانیان و همینطور مراسم عزاداری امام حسین و عید قربان اختصاص داده است. او در بخش مذهب، درباره ارمنیان و زرتشتی‌‌های ایران هم صحبت ‌‌می‌کند و آداب و رسوم آنها را به تفصیل شرح می‌دهد. او درباره عقائد زرتشتیان، ازدواج و آداب و رسوم آنها. همین طور آداب و رسوم ارمنی‌‌های ایران صحبت ‌‌می‌کند.

سفرنامه تاورنیه در یک نگاه

کتاب سفرنامه تاورنیه، سفرنامه ژان باپتیست تاورنیه، جهانگرد فرانسوی در قرن هفدهم است که از سفرهایش به ایران تعریف ‌‌می‌کند. او با جزئیات کامل ایران را توصیف ‌‌می‌کند و به همه مسائل مربوط به ایران می‌پردازد. کتاب سفرنامه تاورنیه را حمید ارباب شیرانی ترجمه کرده است و چاپ اولش هم سال 1383 بوده است. اگر به سفر کردن علاقه دارید و دوست دارید راجع به این موضوع بیشتر بخوانید، پیشنهاد می‌کنیم کتاب هنر سیر و سفر آلن دوباتن را هم بخوانید.

برای خرید کتاب سفر نامه تاورنیه نوشته ژان باتیست تاورنیه اینجا کلیک کنید.